Dat het 12 stappen programma van de Anonieme Alcoholisten (AA) is ontwikkeld en verspreid door leken is bekend. Minder bekend is de theoretische achtergrond en daarmee de onderbouwing van de werkzaamheid van de gemeenschap van Anonieme Alcoholisten en het 12 stappenprogramma. Onderzoek heeft uitgewezen dat de werkzaamheid van de gemeenschap en het programma wortelt in het denken en de opvattingen van zowel oudere als meer contemporaine filosofische en religieuze wijsheid en de tak van psychotherapie die in dit denken wortelt.

Aanvaarding van zichzelf

Centraal in dit denken staat de vraag wat het betekent om mens te zijn en vooral om de doorleefde ervaring van het eigen bestaan. Dit mens zijn komt tot uiting in het besef van zijn eindigheid én dat de mens niet alomvattend is, dat hij niet volmaakt is, ook al streeft hij er wel voortdurend naar zichzelf te overstijgen. Door zijn beperking als mens te erkennen aanvaardt hij wie hij is en zet hij de eerste stap naar herstel. Een lid van de AA die zich tijdens een bijeenkomst introduceert en bekendmaakt met `ik ben een alcoholist’ doet precies dat.

Aanvaarding van de gemeenschap

Maar het pad dat de alcoholist leidt naar herstel –naar heel worden- is meer dan alleen de erkenning van wie hij is. In het proces van heel worden en in zijn streven om zichzelf, zijn onvolmaaktheid te overstijgen is hij afhankelijk van een ander. De mens heeft om mens te worden de ander nodig. Dit houdt in dat hij relaties aangaat met anderen. En in de gemeenschappelijke aanvaarding van kwetsbaarheid – van onvolmaaktheid – wordt de weg geopend naar wederkerige relaties waarin mensen kunnen geven en nemen. Dit gegeven bepaalt de therapeutische waarde van de gemeenschap.

Aanvaarding van de gemeenschap, van de ander, stelt mensen met een verslaving in staat om hun egocentrische gerichtheid, die als de onderliggende oorzaak van hun problemen worden gezien, te overstijgen. Hierbij worden drie kenmerkende en voorwaardelijke aspecten onderscheiden en uitgedragen die helend zijn voor haar leden; iets voor een ander betekenen, eerlijkheid en afhankelijkheid.

Iets voor een ander betekenen

Iets voor een ander betekenen is een basale menselijke behoefte en het is juist dit aspect dat bijgedragen heeft aan het ontstaan van de AA. Het geeft de nieuwkomer bij de AA een gevoel van competentie in plaats van mislukking dat hij alleen al door te luisteren naar de verhalen van de ander bij kan dragen aan het (blijvend) herstel van de ander. Door te luisteren naar het verhaal van een ander en door zijn eigen verhaal te vertellen wordt de alcoholist gezien en gewaardeerd voor wie hij is.

Eerlijkheid

De ervaring van de AA leert dat eerlijkheid naar een ander begint bij eerlijk te zijn naar zichzelf. Het leven van een praktiserend alcoholist bestaat uit list en bedrog om zijn verslaving en de gevolgen ervan te loochenen. Zijn eigen waarheid ontkennen houdt in dat hij de ander voortdurend een ander beeld voorhoudt dan wie hij werkelijk is. De pijn die dat bij hem veroorzaakt is geen gevolg van een laag zelfbeeld maar het gevolg van het gegeven dat hij voortdurend toneel speelt. Het is de pijn van het niet kunnen zijn wie hij is. De pijn helen betekent dat hij waarheid omtrent zichzelf moet onthullen en dat begint met de erkenning dat hij een alcoholist is. Het is de eerste stap naar een werkelijk nuchter leven.

Afhankelijk en onafhankelijk kunnen zijn

Voor het voortgaande proces waarin de alcoholist zichzelf onthult, zichzelf ontdekt is hij afhankelijk van een ander. Dit doet hij door naar de bijeenkomsten van AA te gaan. Onafhankelijkheid en afhankelijkheid zijn wederkerig én vallen samen. Dit samenvallen gebeurt in de AA bijeenkomsten. Als er binnen de AA gesproken wordt over een `Hogere Macht’ dan is het ook dit gegeven dat bedoeld wordt. De kracht die een alcoholist in de gemeenschap ervaart en die groter is dan hijzelf.

De schaamte voorbij

Een ander essentieel onderdeel van de werking van het 12 stappen programma is de wijze waarop met schaamte omgegaan wordt. Schaamte ontstaat vanuit het onvermogen van de mens om volmaakt te zijn. Een alcoholist drinkt om de pijn van zijn onvolmaaktheid te verhullen. Het afweermechanisme dat een alcoholist meestal gebruikt is ontkenning. Ontkenning dat hij afhankelijk is van alcohol en ontkenning dat hij afhankelijk is van een ander. Juist door de nadruk van de AA op de ander – de leden die hun ervaring weergeven – is de AA in staat om de alcoholist zijn ontkenning te laten ontstijgen. De alcoholist wordt uitgenodigd om hetzelfde te doen als diegenen die hem voor zijn gegaan en die hetzelfde probleem hadden. Het programma bouw voort op de erkenning `Ik ben een alcoholist’ en op de erkenning dat een alcoholist afhankelijk is van anderen om te herstellen. De 12 stappen beginnen met `wij’, waarmee zowel de gemeenschap als het programma steeds weer worden benadrukt. Gemeenschap en programma zijn hetzelfde.                                                                        

                                                                             
              God grant me the serenity to accept the things I cannot change, the courage to change the things I can and the wisdom to know the difference

–

* Ontleend aan Kurtz, Ernie `The collected Ernie Kurtz’ , Authors Choice Press, New York, Bloomington, Shanghai, 1999 – 2008